Hướng dẫn 04 trường hợp áp dụng & quy trình chia thừa kế theo pháp luật hiệu quả

Chia thừa kế theo pháp luật là một quá trình phức tạp, đòi hỏi hiểu biết rõ ràng về các quy định của pháp luật để đảm bảo quyền lợi cho tất cả các bên liên quan. Đây cũng là một vấn đề rất dễ dẫn đến phát sinh tranh chấp trên thực tế. Bài viết này sẽ cung cấp kiến thức đầy đủ và chi tiết về chia thừa kế theo pháp luật. Đồng thời, hãy cùng Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh tìm hiểu thêm về quy trình thực hiện cũng như thu thập những lời khuyên hữu ích về chủ đề này nhé!!

1. Tổng quan về chia thừa kế 

Chia thừa kế là một hoạt động thường xảy ra trong đời sống của mỗi gia đình. Hiểu rõ các nguyên tắc, loại hình và các quy định liên quan giúp các bên tham gia giảm thiểu tranh chấp, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của mình. Trong phần này, chúng ta sẽ bắt đầu với những kiến thức nền tảng về chia thừa kế.

1.1 Các loại chia thừa kế – Phân biệt rõ ràng để dễ dàng áp dụng

Chia thừa kế có hai loại chính, đó là:

• Chia thừa kế theo di chúc: Khi người chết để lại di chúc hợp pháp, pháp luật sẽ căn cứ vào nội dung di chúc để phân chia tài sản. Trong các bài trước chúng ta đã chia sẻ khá nhiều kiến thức thú vị về chủ đề này, nếu "lỡ" quên thì quý bạn đọc có thể xem thêm tại đây nhé.
• Chia thừa kế theo pháp luật: bài viết sẽ tập trung vào chủ đề này.

Việc xác định rõ loại thừa kế là bước đầu tiên giúp người tham gia hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình, từ đó lựa chọn phương án phù hợp nhất. Trong bài viết này, chúng ta tập trung vào phần chia thừa kế theo pháp luật để nắm rõ nguyên tắc, hàng thừa kế, các trường hợp đặc biệt cần chú ý cũng như ghi nhớ quy trình thực hiện và những lời khuyên hữu ích mà Luật sư gửi đến bạn.

1.2 Quy định về chia thừa kế theo pháp luật

1.2.1 Khái niệm & nguyên tắc chia thừa kế theo pháp luật

Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, việc chia thừa kế theo pháp luật tuân thủ điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định.

Việc chia thừa kế theo pháp luật diễn ra trong trường hợp sau đây, căn cứ Điều 650 Bộ luật dân sự 2015:

► Không có di chúc hoặc có di chúc nhưng không hợp pháp, không được công nhận.

► Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc, hoặc tổ chức được hưởng thừa kế khnog còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế nữa.

► Người được chỉ định thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

► Có phần tài sản không được định đoạt trong di chúc hợp pháp, hoặc có được định đoạt trong di chúc nhưng phần định đoạt đó không có hiệu lực pháp luật.

Thừa kế theo pháp luật được chia theo nguyên tắc:

► Tuân thủ trình tự hàng thừa kế: do pháp luật quy định.

► Bình đẳng, công bằng: quyền thừa kế bằng nhau trong cùng một hàng thừa kế.

1.2.2 Hàng thừa kế theo pháp luật

Pháp luật quy định những người thừa kế theo pháp luật là những người sau đây và theo thứ tự sau đây, căn cứ Điều 651 Bộ luật dân sự 2015:

a) Hàng thừa kế thứ nhất: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.

b) Hàng thừa kế thứ hai: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại.

c) Hàng thừa kế thứ ba: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

Một lưu ý đặc biệt quan trọng về việc chia thừa kế theo pháp luật mà bạn đọc cần ghi nhớ là: Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế khi tất cả người thừa kế ở hàng trước mình không còn ai do đã chết, do không có quyền hưởng di sản, do bị truất quyền hưởng di sản hoặc do đã từ chối nhận di sản.

1.3 Những trường hợp đặc biệt trong chia thừa kế theo pháp luật

Việc chia thừa kế theo pháp luật diễn ra tuần tự theo quy định pháp luật. Tuy nhiên, trong đó cũng xuất hiện nhiều trường hợp đặc biệt có ảnh hưởng và dẫn đến sự khác biệt so với việc chia thừa kế theo pháp luật thông thường. Hãy cùng Luật sư "điểm danh" những sự đặc biệt sau đây nhé:

1.3.1 Người thừa kế đã thành thai mà chưa sinh ra có được hưởng thừa kế không?

Nếu có người thừa kế đã thành thai nhưng chưa sinh ra thì pháp luật quy định vẫn phải dành một phần di sản bằng phần mà người thừa kế khác được hưởng để nếu người thừa kế đó còn sống khi sinh ra được hưởng; còn nếu chết trước khi sinh ra thì những người thừa kế khác được hưởng.

1.3.2 Di sản không chia bằng hiện vật được thì giải quyết thế nào?

Những người thừa kế có quyền yêu cầu chia di sản bằng hiện vật. Trường hợp không chia được bằng hiện vật thì có thể thoả thuận với nhau về giá trị của hiện vật và thoả thuận về người nhận hiện vật, đồng thời thông thường cũng thoả thuận luôn việc người nhận hiện vật này sẽ thối lại bằng giá trị cho những phần thừa kế tương đương khác. Trường hợp không thoả thuận được với nhau thì hiện vật sẽ được bán để chia. 

1.3.3 Thừa kế thế vị là gì?

Thừa kế thế vị là một trường hợp đặc biệt trong chia thừa kế theo pháp luật, về việc xác định quyền thừa kế của người được hưởng thừa kế mà chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản.

"Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống."

Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về thừa kế thế vị thông qua bài viết sau nhé: Thừa kế thế vị - 2 điểm lưu ý đặc biệt bạn cần biết.

1.3.4 Đang xin ly hôn mà vợ hoặc chồng chết để lại di sản thì có được hưởng thừa kế không?

Trường hợp vợ, chồng xin ly hôn mà chưa được hoặc đã được Tòa án cho ly hôn bằng bản án hoặc quyết định chưa có hiệu lực pháp luật, nếu một người chết thì người còn sống vẫn được thừa kế di sản.

Người đang là vợ hoặc chồng của một người tại thời điểm người đó chết thì dù sau đó đã kết hôn với người khác vẫn được thừa kế di sản.

Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về những trường hợp đặc biệt này thông qua bài viết sau nhé: Vợ chồng đang xin ly hôn, đã tái hôn có được chia thừa kế không?

1.4 Thứ tự ưu tiên thanh toán trong chia thừa kế theo pháp luật

Việc chia thừa kế theo pháp luật ngoài liên quan đến những người thừa kế thì còn liên quan đến các nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại cũng như các khoản chi phí khác. Do vậy, pháp luật quy định lần lượt các thứ tự ưu tiên khi chia thừa kế.

Căn cứ Điều 658 Bộ luật dân sự 2015, sau đây là những khoản chi phí ưu tiên thanh toán trước khi chia thừa kế:

1) Chi phí hợp lý theo tập quán cho việc mai táng.

2) Tiền cấp dưỡng còn thiếu.

3) Chi phí bảo quản di sản.

4) Tiền trợ cấp cho người sống nương nhờ.

5) Tiền công lao động.

6) Tiền bồi thường thiệt hại.

7) Tiền thuế và các khoản phải nộp vào ngân sách nhà nước.

8) Các khoản nợ cá nhân, nợ pháp nhân.

9) Tiền phạt.

10) Các chi phí khác.

Việc quy định thứ tự thanh toán khi chia thừa kế là nhằm mục đích đảm bảo những hệ quả pháp lý mà người chết để lại vẫn phải được giải quyết theo quy định pháp luật, nhằm đảm bảo quyền và lợi ích của Nhà nước mà người chết có nghĩa vụ, quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên thứ ba là cá nhân, pháp nhân có liên quan đến người đã chết.

Hãy cùng xem thêm phân tích chi tiết để hiểu rõ về sự xuất hiện của người thứ ba trong những trường hợp ưu tiên thanh toán thông qua bài viết sau nhé: TOP 10 khoản chi phí phải ưu tiên thanh toán trước khi chia thừa kế & Sự xuất hiện của người thứ ba liên quan

2. Quy trình chia thừa kế theo pháp luật

Việc chia thừa kế theo pháp luật nên được thực hiện theo trình tự các bước với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, đảm bảo tính hợp pháp và minh bạch. Dưới đây, Luật sư gợi ý cho bạn đọc một quy trình 05 bước cơ bản giúp bạn đọc hình dung các công việc cần và nên thực hiện khi chia thừa kế theo pháp luật. Hãy cùng tham khảo nhé!!

Bước 1: Xác định di sản mà người chết để lại

Liệt kê tài sản: bạn đọc cần tổng hợp và liệt kê toàn bộ tài sản của người đã chết để lại, bao gồm bất động sản và động sản.

Xác định quyền sở hữu: bạn đọc cần kiểm tra và xác định các tài sản được liệt kê là thuộc sở hữu, sử dụng hợp pháp của người chết thông qua các tài liệu, chứng từ. 

Xác định giá trị: bạn đọc cần kiểm tra và cùng gia đình ước định giá trị sơ bộ của từng tài sản để định hướng việc phân chia, trong trường hợp cần thiết có thể tiến hành việc thẩm định giá tài sản. 

Bước 2: Kiểm tra có hay không sự tồn tại của di chúc 

Những người thừa kế theo pháp luật phải kiểm tra và xác định chắn chắn việc không tồn tại di chúc thì mới tiến tới việc chia thừa kế theo pháp luật. 

Trường hợp có tồn tại di chúc thì không thể chia thừa kế theo pháp luật mà phải thực thi di chúc nếu di chúc là hợp pháp. Trường hợp xác định có di chúc nhưng nghi ngờ tính hợp pháp thì buộc phải khởi tạo một tranh chấp liên quan đến việc yêu cầu toà án tuyên bố di chúc không có hiệu lực pháp luật. Hoặc đối với trường hợp xác định di chúc bị thất lạc, bị hư hại, thì cần phải xác định tình trạng cụ thể của di chúc hiện nay như thế nào, mức độ hư hại, tìm hiểu về hệ quả pháp lý của nó, xử lý một cách phù hợp.

Bước 3: Xác định hàng thừa kế

Hãy chắc chắn rằng bạn đã kiểm tra và xác định đầy đủ tất cả những người thuộc hàng thừa kế của người để lại di sản. Hãy đồng thời kiểm tra tư cách thừa kế của họ.

Ngoài ra, bạn cũng cần kiểm tra các yếu tố khác của những người thừa kế như: họ có bị truất quyền thừa kế không, có từ chối nhận di sản không, sau đó tiến hành loại trừ nếu có. 

Việc kê khai sai, thiếu sót người thừa kế sẽ ảnh hưởng đến tính hợp pháp của bản khai nhận di sản, cũng có thể dẫn đến việc nổ ra tranh chấp thừa kế.

Bước 4: Xác định sự xuất hiện của người thứ ba liên quan cùng những khoản thanh toán ưu tiên

Trong một sự việc về chia thừa kế, có thể thường xuyên xuất hiện những khoản thanh toán ưu tiên có liên quan đến quyền và nghĩa vụ của người để lại di sản với người thứ ba liên quan và ngược lại, mà người thừa kế cần biết và xử lý thỏa đáng, nếu không sẽ dẫn đến những tranh chấp thừa kế, tranh chấp tài sản không đáng có. 

Do vậy, hãy tham khảo quy định và bài viết phân tích chi tiết về Thứ tự ưu tiên thanh toán, cùng với sự xuất hiện của người thứ ba liên quan, để hiểu rõ hơn và xác định chính xác vấn đề này trong sự việc thừa kế, bạn nhé.

Bước 5: Mở thừa kế và Họp mặt để phân chia di sản thừa kế theo pháp luật

Sau khi thông báo mở thừa kế, những người được xác định là người thừa kế tiến hành khai nhận và phân chia di sản thừa kế. Việc phân chia thừa kế được thực hiện theo quy định pháp luật như hướng dẫn trên. 

Việc khai nhận và phân chia di sản cần được lập bằng văn bản và công chứng, chứng thực đầy đủ dể đảm bảo hiệu lực pháp luật. 

Trong quá trình phân chia di sản thừa kế, nếu một trong những người thừa kế không đồng thuận và có tranh chấp, thì tranh chấp về thừa kế này buộc phải giải quyết theo quy trình tố tụng tại toà án nếu không thoả thuận thành công. 

Việc khai nhận và phân chia di sản thừa kế theo pháp luật hoàn toàn có thể bị huỷ bỏ bởi toà án nếu có sự vi phạm pháp luật, xâm phạm đến lợi ích của người thừa kế hoặc bên thứ ba khác.

3. Những chiến lược và lời khuyên hữu ích đối với việc chia thừa kế theo pháp luật

Trong quá trình thực hiện chia thừa kế theo pháp luật, ngoài việc nắm vững quy định pháp luật, các bên còn cần có những chiến lược hợp lý để giải quyết các vấn đề phát sinh, tránh tranh chấp kéo dài.

Bên cạnh đó, những lời khuyên sau đây sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ những việc cần làm trong quá trình chia thừa kế theo pháp luật, thực hiện quá trình này một cách hợp pháp, hiệu quả:

• ► Thứ nhất, nên xác định chắc chắn về tính hợp pháp của các loại di sản mà người chết để lại nhằm đảm bảo việc phân chia là phù hợp.
• ► Thứ hai, nên kiểm tra thật kỹ về sự tồn tại của di chúc, việc gửi giữ di chúc của người để lại di sản đôi khi cũng làm cho những người thừa kế xác định thiếu thông tin dẫn đến việc chia thừa kế theo pháp luật không được công nhận. 
• ► Thứ ba, hãy chắc chắn việc xác định đầy đủ hàng thừa kế, người thừa kế, một mặt đảm bảo quyền lợi của người thừa kế, mặt khác đảm bảo việc phân chia thừa kế theo pháp luật được pháp luật công nhận là hợp pháp.
• ► Thứ tư, hãy đảm bảo việc kiểm tra kỹ sự xuất hiện và thông tin của người thứ ba liên quan, cũng như các món chi phí liên quan mà theo quy định pháp luật phải được ưu tiên thanh toán trước khi chia thừa kế. 
• ► Thứ năm, cần đảm bảo về mặt hình thức của các giấy tờ khai nhận di sản thừa kế để đảm bảo hiệu lực pháp luật của việc khai nhận.
• ► Thứ sáu, hãy đảm bảo bạn và người thân hiểu rõ các nội dung pháp luật quy định và quy trình chia thừa kế theo pháp luật để quá trình thực hiện được suôn sẻ, tránh tình trạng vướng mắc tranh chấp khi tiến hành. 
• ► Thứ bảy, hãy tìm gặp và nhờ luật sư tư vấn ngay từ đầu để đảm bảo việc thực hiện khai nhận thừa kế của gia đình bạn đi đúng định hướng, kế hoạch chi tiết rõ ràng; góp phần giúp bạn hạn chế tranh chấp xảy ra, và nếu có tranh chấp thì cũng được giải quyết một cách suôn sẻ và nhanh chóng hơn, hiệu quả hơn.

4. Liên hệ Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

Nếu đang có nhu cầu tư vấn về di chúc, hoặc gặp phải rắc rối pháp lý liên quan đến việc lập di chúc, hay có tranh chấp thừa kế xảy ra, bạn đừng ngần ngại nhấc điện thoại gọi Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh đặt lịch hẹn tư vấn giải quyết ngay nhé:

Điện thoại: 0968 797 291

Facebook/Fanpage: Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

Youtube Channel: Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

LinkedIn: Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

Kết luận

Chia thừa kế theo pháp luật là một quy trình pháp lý được quy định chặt chẽ, hướng đến đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các người thừa kế theo quy định của pháp luật. Việc nắm vững các nguyên tắc, hàng thừa kế, thứ tự ưu tiên và thực hiện theo một quy trình phù hợp sẽ giúp giảm thiểu tranh chấp, tiết kiệm thời gian và chi phí.

Đồng thời, việc chủ động nhờ các chuyên gia pháp luật, luật sư cùng đồng hành trong vụ việc thừa kế của bạn sẽ góp phần giúp bạn chuẩn bị kỹ lưỡng giấy tờ, thảo luận, thỏa thuận rõ ràng, nâng cao hiệu quả trong quá trình chia thừa kế theo pháp luật. Hy vọng qua bài viết này, bạn đọc đã có thêm kiến thức để tự tin thực hiện hoặc hỗ trợ người thân trong việc chia thừa kế theo pháp luật một cách hợp pháp, công bằng và nhanh chóng.

Hãy theo dõi và liên hệ với Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh để được tư vấn kịp thời, cập nhật nhanh chóng những kiến thức pháp lý hữu ích về thừa kế hoặc bất kỳ vấn đề pháp luật nào khác mà bạn đang vướng mắc, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chính mình và người thân trong gia đình.