Hạn chế đáng chú ý nào khi chia di sản thừa kế?

Chia di sản thừa kế là một quy trình pháp lý quan trọng, giúp phân bổ tài sản của người đã khuất cho các người thừa kế theo đúng quy định của pháp luật. Tuy nhiên, quá trình này có nhiều tình huống phát sinh khác nhau, trong đó xuất hiện sự hạn chế khi phân chia di sản thừa kế, đôi khi khiến cho việc chia thừa kế bị trì hoãn, đồng thời cũng trở nên khó khăn và phức tạp hơn. Hãy cùng Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh khám phá sâu về chủ đề này, hiểu rõ hơn về sự hạn chế này là gì và áp dụng như thế nào nhé!!

1. Pháp luật quy định gì về hạn chế phân chia di sản?

Hạn chế phân chia di sản là khi việc phân chia di sản thừa kế gặp phải một (một số) điều kiện nhất định khiến cho việc thực hiện quyền thừa kế, quyền yêu cầu chia thừa kế bị "trì hoãn" lại trong một khoảng thời gian nhất định. 

Hãy cùng xem pháp luật quy định như thế nào về vấn đề này nhé!!

Căn cứ Điều 661 Bộ luật dân sự 2015:

Trường hợp theo ý chí của người lập di chúc hoặc theo thỏa thuận của tất cả những người thừa kế, di sản chỉ được phân chia sau một thời hạn nhất định thì chỉ khi đã hết thời hạn đó di sản mới được đem chia.

Trường hợp yêu cầu chia di sản thừa kế mà việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của bên vợ hoặc chồng còn sống và gia đình thì bên còn sống có quyền yêu cầu Tòa án xác định phần di sản mà những người thừa kế được hưởng nhưng chưa cho chia di sản trong một thời hạn nhất định. Thời hạn này không quá 03 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn 03 năm mà bên còn sống chứng minh được việc chia di sản vẫn ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của gia đình họ thì có quyền yêu cầu Tòa án gia hạn một lần nhưng không quá 03 năm.

2. Điều kiện nào xuất hiện làm hạn chế phân chia di sản thừa kế?

2.1 Điều kiện dẫn đến hạn chế phân chia di sản

Theo Điều 661 Bộ luật dân sự 2015, ta thấy rằng việc hạn chế phân chia di sản thừa kế chỉ xảy ra khi bối cảnh thừa kế xuất hiện những điều kiện nhất định, cụ thể là:

Thứ nhất, dựa trên ý chí của người lập di chúc:

Trong các bài viết trước đây, chúng ta từng biết rằng thời điểm người thừa kế có quyền yêu cầu chia thừa kế là thời điểm mở thừa kế, cũng chính là thời điểm người để lại di sản qua đời hoặc được tuyên bố chết theo quy định pháp luật. Tuy nhiên, khi người lập di chúc chỉ định trong di chúc rằng việc phân chia di sản thừa kế chỉ được thực hiện sau một thời hạn nhất định, thì quyền yêu cầu phân chia di sản thừa kế của những người thừa kế sẽ bị "trì hoãn" lại cho đến hết khoảng thời gian đó. 

Hệ quả là chỉ sau khi hết thời hạn do người lập di chúc định đoạt, thì di sản đó mới được đem ra phân chia cho người thừa kế. 

Thứ hai, căn cứ vào thỏa thuận của tất cả những người thừa kế:

Khi có sự thỏa thuận của tất cả những người thừa kế về việc di sản chỉ được phân chia sau một thời hạn nhất định, thì chỉ sau khi hết thời hạn đó di sản mới được đem chia. 

Tương tự điều kiện trên, cho đến trước khi kết thúc thời hạn nhất định do tất cả những người thừa kế cùng thống nhất đặt ra, người thừa kế không được quyền yêu cầu phân chia di sản. 

Đối với điều kiện này, bạn đọc có thể hiểu rằng nếu không có di chúc, hoặc người để lại tài sản có lập di chúc nhưng trong di chúc không chỉ định sự hạn chế phân chia di sản thừa kế, thì tất cả những người thừa kế có thể tự thỏa thuận về sự hạn chế phân chia di sản này. Một điểm lưu ý rằng sự thỏa thuận chỉ được thực hiện khi có sự đồng thuận của tất cả người thừa kế. 

Thứ ba, xuất hiện tình trạng ảnh hưởng nghiêm trọng của việc chia thừa kế tại thời điểm đó đối với đời sống của bên vợ/chồng còn sống và gia đình:

Khi điều kiện này xảy ra, bên vợ/chồng còn sống và gia đình bị ảnh hưởng nghiêm trọng có quyền yêu cầu Tòa án xác định quyền thừa kế và phần di sản được hưởng, đồng thời yêu cầu Tòa phán quyết chưa cho chia thừa kế. Thời gian hạn chế chỉ được kéo dài không quá 03 năm kể từ ngày mở thừa kế, chỉ được gia hạn một lần không quá 03 năm. 

Chúng ta cần lưu ý một số điều sau đây đối với tình huống có xuất hiện điều kiện này:

  • ► Một là, nghĩa vụ chứng minh mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng của việc chia thừa kế đến đời sống thuộc về bên vợ/chồng còn sống, họ phải có bằng chứng để chứng minh sự tồn tại của việc đời sống bị ảnh hưởng nghiêm trọng; 
  • ► Hai là, việc hạn chế phân chia di sản chỉ giới hạn trong một khoảng thời gian nhất định - 03 năm kể từ ngày mở thừa kế, gia hạn thêm 01 lần không quá 03 năm - tức tổng thời gian hạn chế chỉ có thể kéo dài tối đa 06 năm kể từ thời điểm mở thừa kế, và
  • ► Ba là, việc gia hạn cũng phải đi kèm với bằng chứng chứng minh việc vẫn còn tồn tại sự ảnh hưởng nghiêm trọng của việc chia thừa kế đến đời sống của người đó và gia định. 

Đối với vấn đề này, chúng ta cũng ngầm hiểu rằng trong thời gian hạn chế phân chia di sản đã định, người bị ảnh hưởng nghiêm trọng của việc chia thừa kế cần có những động thái để thoát ra khỏi sự ảnh hưởng nghiêm trọng đó, bởi mục đích ý và nghĩa của việc hạn chế phân chia di sản là nhằm tạo điều kiện về mặt thời gian để những người này tiến hành giải quyết các vấn đề liên quan, ổn định đời sống của mình, để việc chia thừa kế sau đó có thể diễn ra một cách thuận lợi. 

Tuy vậy, chúng ta cũng cần biết rằng pháp luật thực định lại không có quy định nào bắt buộc những người trong tình huống đó phải tìm cách thoát ra khỏi sự ảnh hưởng nghiêm trọng của việc chia thừa kế đối với đời sống. Do đó, đối với quy định pháp luật, việc thực hiện một hoặc nhiều hành động, động thái nào đó của những người bị ảnh hưởng bởi việc chia thừa kế nêu trên chỉ ở mức độ khuyến khích thực hiện.

Còn xét về đời sống thực tế, nếu chúng ta là những người rơi vào tình huống đời sống bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi việc chia thừa kế, thì việc hành động để giúp bản thân và gia đình ổn định đời sống, thoát khỏi sự ảnh hưởng là một điều nên làm. 

2.2 Quy định pháp luật liên quan

Bên cạnh đó, nội dung quy định này cũng được đề cập trong Luật Hôn nhân & Gia đình 2014 tại Điều 66, liên quan đến vấn đề giải quyết tài sản của vợ chồng trong trường hợp một bên chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết, cụ thể bạn đọc tham khảo:

3. Trong trường hợp việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của vợ hoặc chồng còn sống, gia đình thì vợ, chồng còn sống có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế phân chia di sản theo quy định của Bộ luật dân sự.

Để cụ thể hóa quy định này, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao ban hành Nghị quyết số 01/2024/NQ-HĐTP ngày 16/5/2024 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2024) hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật trong giải quyết vụ việc về hôn nhân gia đình, trong đó tại Điều 5 đã hướng dẫn chi tiết việc hạn chế phân chia di sản của vợ, chồng trong trường hợp một bên chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết như sau:

Việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của vợ hoặc chồng còn sống và gia đình theo quy định tại khoản 3 Điều 66 của Luật Hôn nhân và gia đình và Điều 661 của Bộ luật Dân sự là trường hợp người chết có để lại di sản, nhưng nếu chia di sản này cho người thừa kế thì vợ hoặc chồng còn sống và gia đình gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống như: không có chỗ ở, mất nguồn tư liệu sản xuất duy nhất...

Ví dụ 1: Trước khi kết hôn, anh A mua được một ngôi nhà cấp 4 có diện tích 35 m2. Sau đó anh A kết hôn với chị B và không nhập ngôi nhà này vào khối tài sản chung của vợ chồng. Sau khi sinh được một người con thì anh A chết và không để lại di chúc. Bố mẹ của anh A yêu cầu chia di sản thừa kế là ngôi nhà của anh A. Chị B và con không có chỗ ở nào khác và cũng chưa có điều kiện để tạo lập chỗ ở khác. Ngôi nhà này lại không thể chia được bằng hiện vật. Trong trường hợp này việc chia di sản thừa kế là ngôi nhà sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của chị B và con.

Ví dụ 2: Anh C và chị D kết hôn với nhau và mua được ngôi nhà có diện tích 35 m2. Sau khi sinh được một người con thì anh C chết và không để lại di chúc. Bố mẹ của anh C yêu cầu chia di sản do anh C để lại là phần nhà của anh C trong ngôi nhà này. Chị D và con không có chỗ ở nào khác, trong khi đó ngôi nhà này nếu chia bằng hiện vật thì không bảo đảm cho việc sinh hoạt tối thiểu của chị D và con; nếu buộc chị D phải thanh toán bằng tiền phần thừa kế mà bố mẹ anh C được hưởng thì chị D cũng không có khả năng. Trong trường hợp này, việc chia di sản thừa kế phần nhà của anh C trong ngôi nhà có diện tích 35 m2 sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của chị D và con.

Những ví dụ cụ thể trên đây sẽ giúp bạn đọc hình dung rõ hơn cách thức ứng dụng quy định này trên thực tế. Hơn hết, việc áp dụng quy định còn tùy vào từng tình huống cụ thể với những tình tiết cụ thể khác nhau. Do đó, bạn đọc hãy chắc chắn rằng mình đã phân tích sự việc một cách đầy đủ, khách quan và chuẩn xác trước khi thực hiện các quyền và nghĩa vụ liên quan. Nếu không kiểm soát được điều này, hãy nghĩ ngay đến việc tham khảo ý kiến tư vấn chuyên sâu của luật sư của bạn nhé!!

3. Tại sao pháp luật cần quy định hạn chế phân chia di sản thừa kế

Quy định này mang nhiều ý nghĩa, đây không chỉ là việc pháp luật trao quyền cho người lập di chúc, người thừa kế, mà còn là một "lá chắn" pháp lý nhân văn. 

Trong đó, pháp luật thể hiện sự tôn trọng ý nguyện, quyền tự do định đoạt của người để lại tài sản cần được kể đến đầu tiên. Bên cạnh đó, pháp luật cũng trao quyền và tôn trọng sự thỏa thuận tự nguyện của tất cả những người thừa kế về việc hạn chế phân chia di sản. 

Hơn nữa, pháp luật trở thành một lá chắn pháp lý mang tính nhân văn nhằm bảo vệ bên yếu thế, tạo điều kiện cho việc ổn định đời sống của những người này. 

4. Liên hệ Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

Nếu đang có nhu cầu tư vấn về di chúc, hoặc gặp phải rắc rối pháp lý liên quan đến việc lập di chúc, hay có tranh chấp thừa kế xảy ra, bạn đừng ngần ngại nhấc điện thoại gọi Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh đặt lịch hẹn tư vấn giải quyết ngay nhé:

Điện thoại: 0968 797 291

Facebook/Fanpage: Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

Youtube Channel: Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

LinkedIn: Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh

Kết luận

Nhìn chung, hạn chế khi phân chia di sản thừa kế là một quy định đặc biệt trong chế định về thừa kế, mà người dân cần tìm hiểu và nắm bắt, một mặt để hiểu rõ hơn những tình huống của thể xảy ra trong quá trình chia thừa kế, mặt khác có thể thông qua đó bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân và gia đình. Sự hiểu biết và chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ giúp bạn đọc giải quyết tốt hơn những tình huống thừa kế của gia đình mình, đồng thời đảm bảo sự hài hòa trong gia đình và xã hội.

Hãy theo dõi và liên hệ với Luật sư Đỗ Thị Diệu Linh để được tư vấn kịp thời, cập nhật nhanh chóng những kiến thức pháp lý hữu ích về thừa kế hoặc bất kỳ vấn đề pháp luật nào khác mà bạn đang vướng mắc, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chính mình và người thân trong gia đình.